منابع معرفت اخلاقی در اندیشه ابن عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای فلسفه اخلاق، گروه فلسفه اخلاق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه قم، قم، ایران.

2 استادیار گروه فلسفه اخلاق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی، به معرفی اندیشه ابن عربی در حوزه معرفت‌شناسی اخلاق، با تمرکز بر منابع معرفت اخلاقی و تشریح چگونگی بهره‌گیری انسان از این منابع در جهت ایصال به حیات اخلاقی می‌پردازد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که ابن عربی معرفت اخلاقی را عینی دانسته و عالم اعیان ثابته را به عنوان نفس الامر حقایق اخلاقی معرفی می‌کند. وی در آثار خود به شکلی پراکنده اما صریح، پنج منبع: طبیعت، عقل، قلب، نفس و وحی را منابع شناخت حقایق اخلاقی دانسته است. البته رتبه این منابع یکسان نبوده و امتیاز وحی الهی و نفس آدمی بر سایر منابع نمایان است. در مقام مقایسه این دو منبع ممتاز، از کلمات ابن عربی چنین بر می‌آید که وحیْ منبع تشریعی هدایت و محصول تکلّم مستقیم حضرت حق با پیامبران و مسیر معرفت به توحید کامل است. اولیاء حق، ضمن تکامل بخشیدن به نفس انسانی و در عین برخورداری از امتیازات خاص در معرفت اخلاقی، در تعلیم و عمل خود پیرو تعالیم پیامبران صاحب شریعت هستند.

کلیدواژه‌ها


منابع
آشتیانی، میرزا مهدی. (۱۳۹۶). اساس التوحید؛ قاعده الواحد و وحدت وجود. تهران: هرمس، چاپ دوم.
ابن سینا، ابوعلی. (۱۹۸۰). عیون الحکمة. تحقیق عبدالرحمن بدوی، بیروت: دارالقلم، الطبعة‌ الثانیة.
ابن عربی، محی الدین. (۱۴۰۸). الإسرا الی المقام الأسری(کتاب المعراج). تحقیق و شرح سعاد الحکیم، بیروت: دندرة للطباعة‌ و النشر، الطبعة ‌الاولی.
------------. (بی‌تا(الف)). انشاء الدوائر. تحقیق عاصم ابراهیم الکیالی، بی‌نا.
------------. (بی‌تا (ب)). التدبیرات الالهیة فی اصلاح المملکة النفسانیة. تحقیق عاصم ابراهیم الکیالی. بی‌تنا.
------------. (۱۴۲۲). تفسیر ابن عربی. ج۱-۲. تصحیح سمیر مصطفی ارباب. بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة‌ الاولی.
------------. (۱۳۹۱). دفتر دانایی(کتاب المعرفة). ترجمه سعید رحیمیان، تهران: نشر نگاه معاصر، چاپ اول.
------------. (۱۴۲۵). دیوان ترجمان الأشواق. تصحیح عبدالرحمن المصطاوی، بیروت: دارالمعرفة، الطبعة ‌الاولی.
------------. (۲۰۰۲). رسائل ابن عربی (شق الجیب بعلم الغیب)، تحقیق سعید عبدالفتاح، بیروت: انتشارات العربی.
------------. (۱۳۶۷الف). رسالة الی الامام الرازی. حیدر آباد: جمعیة دائرة المعارف العثمانیة، الطبعة‌ الاولی.
------------. (۱۳۶۷ب). رسالة الانوار. حیدر آباد: جمعیة دائرة المعارف العثمانیة، الطبعة‌ الاولی.
------------. (۱۳۶۷ج). رسالة لایعول علیه. حیدرآباد: جمعیة دائرة المعارف العثمانیة، الطبعة‌ الاولی.
------------. (۲۰۱۱). الفتوحات المکیة، ج ۱-۸، تصحیح احمد شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
-----------. (۱۳۸۰). فصوص الحکم. تصحیح و تعلیق ابوالعلاء عفیفی. تهران: الزهراء.
-----------. (۱۳۸۷). فصوص الحکم. تصحیح و ترجمه محمد خواجوی. تهران: مولی چاپ اول.
-----------. (۱۳۶۱). کتاب الجلال و الجمال. حیدر آباد: جمعیة دائرة المعارف العثمانیة، الطبعة‌ الاولی.
-----------. (۱۳۷۰). کتاب المسائل. ترجمه سید محمد دامادی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-----------. (۱۳۶۷د). کتاب المیم و الواو و النون. حیدر آباد: جمعیة دائرة المعارف العثمانیة، الطبعة‌ الاولی.
-----------. (بی‌تاج). کتاب الیقین. تحقیق سعید عبدالفتاح، کتاب الیوم.
-----------. (۱۳۹۵). کشف المعنی عن سرّ اسماء‌ الله الحسنی. ترجمه و شرح علی زمانی قمشه‌ای، قم: آیت اشراق، چاپ سوم.
-----------. (۱۹۹۸). لوازم الحبّ الالهی. تحقیق محمد فوزی الجبر، دمشق: دار معدّ و دار النمیر الطبعة ‌الاولی.
-----------. (۲۰۰۹). ماهیة القلب. تحقیق قاسم محمد عباس. دمشق: دار للثقافة و النشر.
-----------. (۱۴۲۷). المبادی و الغایات فی معانی الحروف و الآیات. تحقیق سعید عبدالفتاح، بیروت: دارالکتب العلمیة، الطبعة‌ الاولی.
-----------. (۱۳۹۳). مواقع النجوم. تصحیح و ترجمه محمد خواجوی. تهران: مولی، چاپ دوم.
التلمسانی، عفیف الدین. (۱۳۹۲). شرح فصوص الحکم. تصحیح اکبر راشدی نیا، تهران: سخن، چاپ اول.
------------. (۱۹۸۹). شرح منازل السائرین. الجزء الاول، دار الترکی للنشر.
الجیلی، عبدالکریم. (۱۴۱۹). شرح مشکلات الفتوحات المکیة. دراسة و تحقیق: یوسف زیدان، مصر: دارالامین، الطبعة الاولی.
حمویه، سعد الدین. (۱۳۶۲). المصباح فی التصوف. تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: مولی، چاپ اول.
زنوزی، ملاعبدالله. (۱۳۵۴). انوار جلیة. تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل.
شیرازی، صدرالدین محمد. (۱۳۸۱). کسر اصنام الجاهلیة. تصحیح محسن جهانگیری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول.
قونوی، صدرالدین. (۱۳۹۱). فکوک. تصحیح و ترجمه محمد خواجوی، تهران: مولی، چاپ سوم.
القیصری، داود بن محمد. (۱۳۵۷). رسائل قیصری (با حواشی قمشه‌ای). تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، مشهد: دانشگاه مشهد.
نفری، محمد بن عبدالجبار. (۱۳۹۰). المواقف و المخاطبات. ترجمه محمود افتخارزاده، تهران، جامی، چاپ اول.
 
 References
Āshtyānī, Mīrzā Mahdī. (1369 S.H.). ʼAsāss al-Tuhīd. Qāideh al-Wahed va Wahdat Wujūd. Tehran: Hermes, first edition. [In Persian].
Ibn Sina. (1980). Uyūn al- Hikmah. Tahqiq Abdu al- Rahman Badawi, Beyrūt: Dār al- Qalam, second edition. [In Arabic].
Ibn ʿArabī, Muhyi al- Dīn. (1408 A.H.). Al-Esra ela Maqam al-Asra (Ketab al- Meraj). Tahqiq va Sharh Soad al- Hakim. Beyrūt: Danredeh Lltebaat va al-nashr, first edition. [In Arabic].
---------------. (n. d.). Ensha al-Davaeir, Tahqiq Asem Ebrahim al-kialī. [In Arabic].
---------------. (n. d.). Al- Tadabirat al- Eilahīeh Fī Eslsh al-Mamlikat al-Nafsaneieh, Tahqiq Asem Ebrahim al-kialī. [In Arabic].
----------------. (1422 A.H.). Tafsir IbnʿArabī, Vol 1-2, Tashih Samir Mostafa Arbab, Beyrūt, Dār eihya al-torath al-arabi, first edition. [In Arabic].
-----------------. (1391 S.H.). Daftar Danaī (Ketab al-maerefah). Tarjomeh Sa īd Rahimian, Tehran: Negah moaser, first edition. [In Persian].
-----------------. (1425 A.H.). Divani Tarjoman al- ishraq. Tashih Abdu al- Rahman al-mostavi, Beyrūt, Dār al-maerefah, first edition. [In Persian].
-----------------. (2002). Rasail IbnʿArabī (Shoq al-jeib Belme al-qeib). Tahqiq Seeid Abdu al-fatah, Beyrūt: al-arabi. [In Arabic].
-----------------. (1367 S.H.). Resail-eh ila al-Imam O al-Razi. Heidar Abad, Jamieh Daereh al-Maaref Al-osmaneieh, first edition. [In Arabic].
-----------------. (1367 S.H.). Resail-eh al-akvar.  Heidar Abad, Jamieh Daereh al-maaref al-osman īeh, first edition. [In Arabic].
-----------------. (1367 S.H.). Resail-eh La Yoaval- al-aeh, Heidar Abad, Jamieh Daereh al-maaref al-osmaneieh, first edition. [In Arabic].
---------------. (2011). Al- Futūḥāt al-Makkiyya, Vol 1-8, Tashih Ahmad Shams Al-din, Beyrūt: Dār Al-ketab Al-elmeieh. [In Arabic].
--------------. (1380 S.H.). Fusūs al-hekam, Tashih wa Tāliq Abolāla al- Af īfi, Tehran: al-Zahra. [In Arabic].
---------------. (1387 S.H.). Fusūs al-hekam, Tashih wa Tarjomeh Mohamad Khajavi, Tehran: Mula, first edition. [In Persian].
---------------. (1361 S.). Ketab al-jal-al- wa al-jamal-, Heidar Abad: Jamieh Daereh al-maaref al-osmaneieh, first edition. [In Arabic].
---------------. (1370 S.H.). Ketab al-masael, Tarjomeh Seied Mohamad Damadi, Tehran: Moaseseh Motal-eat wa Tahghighat Farhangi. [In Persian].
----------------. (1367 S.H.). Ketab al-Mīm wa al-Vāv wa al-Nun. Heidar Abad: Jamieh Daereh al-maaref Al-osmaneieh, first edition. [In Arabic].
----------------. (n. d.). Ketab al-yaghin. Tahghigh Seied Abdu al-fatah, Ketab Al-yom. [In Arabic].
--------------. (1395 S.H.). Kashf al-maani An Ser Asma ALLAH al-husna. Tarjomeh wa sharh ali Zamani Qomshi ī, Qom: Aiat Eshraq, third edition. [In Persian].
-------------. (1988). Lavazem al-hob al-elahi. Tahghigh Mohamad Fozi Al-jabr, Dameshq: Dār moad wa Dār al-Namir, first edition. [In Arabic].
-------------. (2009). Maheieeh al-qal-b. Tahghigh Qasem Mohamad abas, Dameshq: Dār lelseqafeh wa al-Nasher. [In Arabic].
-------------. (1427 A.H.). Al-mabadi wa al-Ghayat fi Mabani al-horof va al-aiat, Tahghigh Seied Abdu al-fatah, Beyrūt: Dār al-kotob al-elmeieh, first edition. [In Arabic].
---------------. (1393 S.H.). Mavaqeh al-nojom. Ed. and translation by Mahmūd Khajavi, Tehran: Mula, first edition. [In Persian].
Al-telmesani, Afif al-Dīn. (1392 S.H.). Sharh Fosos al-hekam. Tashih Akbar Rashedi Neia, Tehran: Sokhan, first edition. [In Arabic].
---------------. (1998). Sharh Manazel Al-Saerin. Vol. 1, Dār al-torki lelnashr. [In Arabic].
Al-jili, Abdu al-karim. (1419 A.H.). Sharh Moshkelatal- Futūḥāt al-Makkiyya. Derasah wa tahghigh Yosef Zeydan, Misr: Dār al-amin, first edition. [In Arabic].
 Hamaviyh, Saed al- Din. (1362 S.H.). Al-mesbah fi al-tasavof. Ed. Najib Maiel Heravi, Tehran: Mula, first edition. [In Arabic].
Zenuzi, Mula Abdu ALLAH. (1354 S.H.). Anvar ol-Jal-ieh. Ed. Seied jalal- al- din ashtiyani, Tehran: Moaseseh Motaliat Islami, Mak Gil University. [In Persian].
Shirazi, Sadr O al--Din Mohamad. (1381 S.H.). Kasr Asnam Al-jaheleieh. Tasshih Mohsen Jahangiri, Tehran: Boniad Hekmat Eslami Sadra, first edition. [In Arabic].
Qunavi, Sadr Al-din. (1393 S.H.). Fokouk. Trans. Mohamad Khajavi, Tehran: Mula, third edition. [In Persian].
Al-Qiysari, Davod ibn Mohamad. (1357 S.H.). Rasaeil Qeisari (Ba Havashei Qomshi ī). Tashih Seied Jalal- al-Din Ashtiyani, Mashhad: Mashhad University. [In Arabic].
Nefari, Mohamad ibn Abdu al-Jabar. (1390 S.H.). Al-Mavaqef wa al-Mokhatebat. Tarjomeh Mahmod Eftekharzadeh, Tehran: Jamī, first edition. [In Persian].