گونه‌شناسی خوبی اخلاقی در نظریۀ تناسب وجودی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشکدة فلسفه و کلام اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران

چکیده

تاکنون تبیین‌های مختلفی از خوبی اخلاقی به عمل آمده است. در برخی از این تبیین‌ها خوبی اخلاقی تافتۀ جدابافته از خوبی‌های دیگر نیست و قابل فروکاهش به خوبی غیر اخلاقی است. در مقابل، برخی دیگر از تبیین‌ها برای خوبی اخلاقی جایگاهی مستقل قائلند. هرکدام از این نگاه‌های استقلالی و غیر استقلالی خود به شاخه‌های مختلفی تقسیم شده‌اند. اکنون سؤال این است که خوبی اخلاقی در نظریۀ تناسب وجودی چگونه تبیین می‌شود. مدعای اساسی در نظریۀ تناسب وجودی این است که همۀ ارزش‌های اخلاقی از تناسب وجودی برمی‌خیزند. نویسنده این نظریه را در آثار دیگر توضیح داده است. در این مقاله با روش تحلیلی، ابتدا معناشناسی خوبی، به طور عام و گام به گام صورت گرفته و درنهایت معنای خوبی اخلاقی به طور خاص مشخص گردیده است. نتیجۀ به دست‌آمده این است که خوبی مفهومی فلسفی است که از نسبت‌سنجی میان برخی امور به‌دست می‌آید. این مفهوم فلسفی شامل برخی عناصر معنایی مشترک و برخی عناصر معنایی خاص است. دو عنصر معنایی مشترک در همۀ اقسام خوبی، «تأیید» و «تناسب» است. آن چیزی که اقسام خوبی را از یکدیگر جدا می‌کند، عنصر معنایی خاص است که نقش کلیدی در معنای هر قسم از خوبی ایفا می‌کند. عنصر معنایی خاص در خوبی اخلاقی، «تحسین‌پذیری و ارزشمندی» است که باعث استقلال خوبی اخلاقی از دیگر اقسام خوبی می‌شود. همچنین، تناسبی که منجر به خوبی اخلاقی یا ارزش اخلاقی می‌شود تناسبی خاص بوده و غیر از تناسبی است که در اقسام دیگر خوبی با آن سر و کار داریم.

کلیدواژه‌ها


حسین‌زاده، محمد. (1384). طبقه بندی مفاهیم از منظر معرفت شناسان مسلمان. معرفت. (99): 28-36.
طباطبایی، سید محمد حسین. (1362). اصول فلسفه و روش رئالیسم. مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری، تهران: انتشارات صدرا.
مبینی، محمد علی. (1390). «تأملاتی معناشناختی در حقیقت ارزش اخلاقی». نقد و نظر. 16(64): 2-26.
مبینی، محمد علی. (1392). «تناسب و سازگاری وجودی به منزلۀ ارزش‌ بنیادین». نقد و نظر. 18(69): 2-33.
مبینی، محمد علی. (1399). خدا، ارزش، عقلانیت: گامی به‌سوی نظریۀ «تناسب وجودی» در باب ارزش. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
مصباح‌یزدی، محمد تقی. (1391). آموزش فلسفه. ج 1. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
نبویان، سید محمود. (1382). «مفاهیم کلی». معرفت فلسفی. سال اول، شمارة اول، پاییز، 85-116.
Ewing, Alfred. (1948). The Definition of Good, London: Routledge.
Geach, Peter. (1956). “Good and Evil”. Analysis. 17(2): 33 - 42.
Moore, George Edward; Baldwin, Thomas. (1993). Principia Ethica. Cambridge: Cambridge University Press.
Österman, Bernt. (2013). “Goodness, Varieties of,” in: H. LaFollette (Ed.), International Encyclopedia of Ethics. Wiley Blackwel, pp. 2213-2220.
Ross, David. (1951). Foundations of Ethics. London: Oxford University Press.
Thomson, Judith Jarvis. (1994). “Goodness and Utilitarianism”. Proceedings and Addresses of the American Philosophical Association, 67(4): 5 - 21.
Thomson, Judith Jarvis. (1997). “The Right and the Good”. Journal of Philosophy, 94(6): 273-298.
Thomson, Judith Jarvis. (2008). Normativity. Chicago: Open Court Press.
Von Wright, Georg Henrik. (1963). The Varieties of Goodness. London: Routledge & Kegan Paul Ltd.