چالش اخلاقـی مهندسی ژنیک در راستای درمان، بهبـود عملکـرد انسانی و بهسازی اخلاقـی

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسنده

دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه مفید، قم، ایران.

چکیده

دسترسی به فناوری­های نوین به صورت چشمگیری در حال رشد است. پیچیدگی مشکلات و معضلاتی که امروزه بشر با آن مواجه است تمایل به استفاده از روش­های نوین برای برطرف نمودن مشکلات پیش­رو را افزایش داده است. کاستن درد و رنـجی که جامعـه انسانی از بیماری­های لاعـلاج ارثی و ژنتیـکی متحمل می­شود و برآوردنِ خواسته­هایی که بهزیستی را به ارمغان می­آورد، مهم­ترین دلایلی است که استفاده از فناوری مهندسی ژنتیک(genetic engineering) برای درمان و تقویت ژنتیکِ(genetic enhancement) انسانی را از نظر اخلاقی تجویز می­کند؛ اما اندیشمندان بسیاری بهره بردن از این روش نوین و دست­کاری مستقیم ژنومِgenome)) انسان برای تأمین مقاصد درمانی یا بهبود فـرم و ساختار فیزیکی و عملکردی انسان را اخلاقی نمی­دانند و بر این باورند که حتی ثمربخشی احتمالی این فناوری در جهت بهسازی اخلاق انسانی مسیر اخلاقی بودن آن را همـوار نمی­سازد. این مقـاله، نخست، مهندسی ژنتیـک و تقـویت ژنتیکی را در دایـرة دانشِ زیست­فناوری تبیین؛ سپس، دلایل بر نفع و بر ضدّ اخلاقی بودن مهندسی ژنتیکِ انسانی را در قالب صورت­بندی منطقی ارائه می‌کند و مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌دهد. بازی در نقش خدا، غیر طبیعی بودن، غیر اصیل بودن و اصل رعایت حقوق دیگران از جمله مهم­ترین دلایلی است که مخالفان اخلاقی بودن مهندسی ژنتیک به نفع ادعای خود مطرح می­کنند.

کلیدواژه‌ها


ابن­سینا. (1404).  التعلیقات.‏ تحقیق از عبدالرحمن بدوى. بیروت: مکتبة الاعلام الإسلامى.
ابن­فـهد حلى، احمدبن محمد. (1407). عـدة الداعی و نجـاح الـساعی‏. محقق و مصحح: احمد موحـدى­قمى. تهران: دار­الکتب الإسلامی.
پیترز، تد. (1386).  بازی در نقش خدا؟ جبرگرایی ژنتیک و آزادی و اختیار بشر. با پیش­گفتاری از فرانسیس اس. کالینز، ترجمة عبدالرضا سالار بهزادی. تهران: نشر نی.
دوبژانسکی، تئودوسیوس گریگوریویچ. (1354). وراثت و نژاد و جامعه. ترجمة ژ پرنده. تهران: دهخدا، چاپ دوم.
فوکویاما، فرانسیس. (1384).  آینده پساانسانی ما. ترجمة حبیب‌الله فقیهی‌نژاد. تهران: مؤسسه انتشاراتی ایران.
دوسال، راب؛ یودل، مایکل. (1385). به ژنوم خوش آمدید: راهنمای گذشته، حال و آینده ژنتیک. ترجمه: توکلی صابری، محمدرضا، تهران: انتشارات مازیار.
ریفکین، جرمی. (1383).  قرن بیوتکنولوژی. ترجمة حسین داوری، تهران: کتاب صبح، چاپ دوم.
تریس، جودیت؛ اسکات، جکلین­ال؛ ریچاردز، مارتین. (1396).  آشوب جهانی عشق: هشت مقاله دربار جامعه‌شناسی خانواده. ترجمة معماریان، محمد، تهران: ترجمان علوم انسانی.
هانی، حسن. (1393).  سه کتاب در سه مقاله، گزارشی از آثار برجسته در زمینه اخلاق فناوری اطلاعات. قم: دانشگاه قم، دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی.
صنعتی، محمدحسین؛ اسمعیل‌زاده، نسرین‌سادات. (1380). بیوتکنولوژی: راهگشای مشکلات بشر در سده بیست­ویکم. تهران: مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک و تکنولوژی زیستی.
ایمانی­خوشخو، محمدرسول. (1390).  اخلاق ژنتیک از دیدگاه قرآن و اهل­بیت علیهم­السلام. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی­ره.
حسینی سورکی، محمد. (1399). «اخلاق ژنتیک؛ چالش­ها و ملاحظات اخلاقی». تأملات اخلاقی. پاییز. شماره سوم، صص 111 تا 127.
Shafer-Landau, Russ. (2018). Living Ethics, United States of America, New York: Oxford University Press.
Peters, Ted. (2012). Playing God? Genetic Determinism and Human Freedom. New York London: Second Edition, Routledge.
Warren, M. A. (2000). Moral Status: Obligations to Persons and Other Living Things. USA: Oxford University Press.
Hayry, Matti & Hayry, Heta. (2012). Genetic Engineering, in: Encyclopedia of Applied Ethics. V. 2, p407, Academic Press, USA.
Nightingale, P., & Martin, P. (2004). The Myth of the Biotech Revolution. Trends in Biotechnology, 22(11), 564–569. Doi: 10.1016/j.tibtech.2004.09.010
Eyal, N. (2019). Informed Consent. In E. N. Zalta (Ed.), the Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2019). Metaphysics Research Lab, Stanford University.
Retrieved from https://plato.stanford.edu/archives/spr2019/entries/informed-consent/
Tamburrini, C. M., & Tännsjö, T. (Eds.). (2005). Genetic Technology and Sport: Ethical Questions. New York, NY: Routledge.
Bennett, R., Erin, C. A., Harris, J., & Holm, S. (2003). Bioethics, Genethics and Medical Ethics. In N. Bunnin (Ed.), The Blackwell Companion to Philosophy (2nd ed., pp. 499–516). Malden MA: Blackwell Pub.