چیستی و مبادی عمل در فلسفه عمل صدرالمتالهین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه اخلاق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

از نظر فیلسوفان صدرایی، عمل ارادی انسان، حرکتی است ناشی از تأثیر شناختِ قوای ادراکیِ انسان در امور بیرونی که این تأثیر از طریق اراده یا قصدِ پدیدآمده در نفس انسان، صورت می‌گیرد. نقطه شروع عمل انسانی، همان آغاز شکل‌گیری بُعد فرامادی (نفس) در انسان است. طبق این تصویر، مبادی عمل انسانی عبارتند از شناخت، شوق و اراده. در کارهای ارادی و غیرارادیِ انسان، این خودِ نفس است که در حرکت است. این حرکت جوهر نفس، جزئی از طرح عظیم حرکت جوهری است که در کل عالم طبیعت و آنچه به آن تعلق دارد، در جریان است. عمل و کار ارادی انسان، حرکت جوهری دیگری است که در متنِ این حرکت ضروریِ نفس، شکل گرفته، می‌تواند حرکت و انقلاب دائمی نفس را به سوی معشوق اصلی، تشدید کند تا در اثر این تشدید، انسان به کمال لایق خود نایل شود یا به ورطه انحطاط درافتد. غایت نهاییِ عملِ ارادی انسان، رسیدن به نزدیکترین درجه به خداوند (قرب) است که دارای دو بُعد است: یکی برخورداری از شدیدترین علم نسبت به همه موجودات و مراتب عالَم و دیگری تجرد در ذات و در فعل از ماده. هر حرکتی در عالم، به فیضِ حق صورت می‌پذیرد ولذا کار ارادیِ انسان نیز به مدد فیض دائمی خداوند انجام می‌پذیرد. بدون آنکه اختیار انسان لطمه‌ای ببیند.

کلیدواژه‌ها


Mutahhari, Morteda, Majmuʿa-yi Aathar, Sadra, Tehran, 1376 AP/1997-98.
Shirazi, Sadr al-Din Muhammad b. Ibrahim (Mulla Sadra), Al-Hikmat al-Mutaʿaliya fi al-Asfar al-ʿAqliyat al-Arbaʿa, Dar Ihya al-Turath al-Arabi, Beirut, 1981, vols. 2-4, 6-9.
Shirazi, Sadr al-Din Muhammad b. Ibrahim (Mulla Sadra), Al-Mabdaʾ wa al-Maʿad, Ed. and commentator Jalal al-Din Ashtiani, Iranian Philosophical Society, Tehran, 1354 AP/1975-76, 1st ed.
Shirazi, Sadr al-Din Muhammad b. Ibrahim (Mulla Sadra), Al-Mashaʿir, Ed. and Researcher Henry Corbin, Tahuri, Tehran, n.d.
Shirazi, Sadr al-Din Muhammad b. Ibrahim (Mulla Sadra), Al-Mazahir al-Ilahiyyah, Amir Kabir, Tehran, 1364 AP/1985-86.
Shirazi, Sadr al-Din Muhammad b. Ibrahim (Mulla Sadra), Al-Shawahid al-Rububiyya fi Manahij al-Sulukiyya, Ed. and commentator Jalal al-Din Ashtiani, Al-Markaz al-Jameie Publications, Mashhad, 1360 AP/1981-82, 2nd ed.
Shirazi, Sadr al-Din Muhammad b. Ibrahim (Mulla Sadra), Asrar al-Aayaat, commentary by Muhammad Khwajawi, Muʾassasa-yi Mutaleat va Tahqiqat-i Farhangi, Tehran, 1363 AP/1984-85.
Shirazi, Sadr al-Din Muhammad b. Ibrahim (Mulla Sadra), Iqaz al-Naʾimin, Ed. Mohsen Muayyedi, Iranian Philosophical Society, Tehran, n.d.
Shirazi, Sadr al-Din Muhammad b. Ibrahim (Mulla Sadra), Kasr al-Asnam al-Jahiliyya, Ed. Mohsen Jahangiri, Bonyad-i Sadra, Tehran, 1st ed.
Shirazi, Sadr al-Din Muhammad b. Ibrahim (Mulla Sadra), Mafatih al-Ghaib, researched by Muhammad Khwajawi, Muassasa-yi Tahqiqat-i Farhangi, Tehran, 1363 AP/1984-85.
Shirazi, Sadr al-Din Muhammad b. Ibrahim (Mulla Sadra), Majmuʿat al-Rasaʾil al-Tisʿah, n.p. Tehran, 1302 AH/1884-85.
Shirazi, Sadr al-Din Muhammad b. Ibrahim (Mulla Sadra), Majmuʿa-yi Rasaʿil-i Falasafi-yi Sadr al-Mutaʾillihin, Ed. Hamed Naji Esfahani, Hekmat, Tehran, 1375 AP/1996-97, 1st ed.
Shirazi, Sadr al-Din Muhammad b. Ibrahim (Mulla Sadra), Se Rasaʾil-i Falsafi, Ed. Jalal al-Din Ashtiani, Daftar-i Tablighat-i Islami Publications, Qom, 1387 AP/2008-09, 3rd ed.