نسبت نسبی گرایی به علامه، بحثی در نظریه اخلاقی محمد حسین طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه اخلاق دانشگاه قم

2 استاد گروه فلسفه اخلاق دانشکده الهیات دانشگاه قم

چکیده

آراء اخلاقی محمدحسین طباطبایی، پس از انتشار مقاله ششم از کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم، به بحث‌های زیادی دامن زده است. برخی همچون مرتضی مطهری نظریات طباطبایی را مورد انتقاد قرار داده و آن را موجب نسبی گرایی (بدون معیار شدن) در اخلاق دانسته‌اند. این مقاله قصد دارد تا نشان دهد چگونه طباطبایی برای اولین بار در سنت فلسفه اسلامی تلاش کرده میان اعتباری و متغیر بودن حسن و قبح و جاودانگی اصول اخلاقی جمع کند. تاکید بر ثبات اعتباریات عمومیِ مبتنی بر میل به بقاء و تأکید بر معیار لغویت به عنوان ملاک ارزیابی از یک سو و تکثر اعتباریات خصوصی و نظام دارای طبقه بندی اعتبارات عمومی از سوی دیگر، خوانشی از آراء طباطبایی به دست می دهد که هم با قرائتی جدید از نسبی‌گرایی اخلاقی یعنی رویکرد ترکیبی (Mixed Position) سازگار باشد و هم انتقاد نسبی شدن (بدون معیار بودن) اخلاق را از نظریات طباطبایی رفع کند. به عبارت دیگر نوعی مطلق گرایی نااخلاقی که در درون خود نسبت به نظام های اخلاقی متعدد دیدگاهی نسبی گرایانه دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ترکاشوند، احسان. میرسپاه، اکبر. (1389). «تفسیری نو از اعتباریات علامه طباطبائی با نگاهی تطبیقی بر رساله اعتباریات و تفسیر المیزان». معرفت فلسفی، پاییز. شماره 29، صص 25-54.
جوادی آملی، عبدالله. (1377). فلسفه حقوق بشر. قم: مرکز نشر اسراء، چاپ دوم.
جوادی، محسن. (1375).  مساله باید و هست. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول.
ــــــــــــــــــ . (1383). «توجیه جاودانگی اصول اخلاقی بر مبنای نظریه اعتباریات از دیدگاه استاد مطهری». قبسات. دی. دوره 8،  شماره 30 و 31، صص 53-68.
صرامی، سیف الله. (1385).«جایگاه ادراکات حقیقی و اعتباری در علم اصول فقه نزد علامه طباطبائی». پژوهش حوزه. پاییز و زمستان. شماره 27 و 28، صص 236-287.
طباطبائی، محمد حسین. (1374). ترجمه و تفسیر المیزان‏. قم: دفنر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم.
ــــــــــــــــــــ . (بدون تاریخ). حاشیه علی کفایه الاصول. قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، چاپ اول.
ــــــــــــــــــــ . (1384).  ترجمه و شرح نهایه الحکمه. مترجم و شارح: علی شیروانی، قم: بوستان کتاب، ، چاپ ششم، جلد سوم.
ــــــــــــــــــــ . (1338) . «قرآن و قانون تنازع و بقاء و انتخاب اصلح». درس هایی از مکتب اسلام. اسفند. سال دوم، شماره 3، صص 12-7.
ــــــــــــــــــــ . (1428).  مجموعه رسائل العلامه الطباطبائی. قم: باقیات، چاپ اول.
مصباح یزدی، محمد تقی. (1391). آموزش فلسفه. قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ چهارم
ــــــــــــــــــــ . (1393).  تعلیقیه علی نهایه الحکمه. قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول
مصلح، علی اصغر. (1392). «اعتباریات علامه طباطبائی، مبنای طرحی برای فلسفه فرهنگ«، حکمت و فلسفه. زمستان. سال نهم، شماره 36، صص 46-27.
مطهری، مرتضی. (1387). مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا، چاپ دوازدهم، جلد 6.
ــــــــــــــــــــ . (1389). مقالات فلسفی. تهران: صدرا، چاپ 17.
ــــــــــــــــــــ . (1377). نقدی بر مارکسیسم. تهران: صدرا، چاپ 2.
موحدی، محمد جواد. دهباشی، مهدی. (1392). «مبنای فلسفی تعیین ارزش ها از نظر سید محمد حسین طباطبائی و دیوید هیوم«. الهیات تطبیفی، بهار و تابستان ، سال چهارم، شماره 9، صص 10-1.
علم الهدی، علی. (1399)،  نومینالیسم و فلسفه صداریی. تهران: نگاه معاصر، چاپ اول
ــــــــــــــــــــ . (1391)«نسبیت گرایی در فلسفه ملاصدرا»،  پژوهش های فلسفی- کلامی سال سیزدهم شماره سوم صص 166-141.
Copp, David. )1995(. Morality, Normativity, and Society. Oxford: Oxford University Press.
Foot, Philippa. )2002a(. "Morality and Art" in: Moral Dilemmas and Other Topics in Moral Philosophy. Oxford: Clarendon Press, pp. 5–19
ـــــــــــــــ . (2002b). "Moral Relativis" in: Moral Dilemmas and Other Topics in Moral Philosophy, Oxford: Clarendon Press, pp. 20–36, Original Publication Date: 1979
Gowans, Chris. (2018). "Moral Relativism" in: The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Summer, Edward N. Zalta (ed.)
Nussbaum, M.C. (1993). "Non-relative Virtues: An Aristotelian Approach" in: The Quality of Life, M. Nussbaum and A. Sen (eds.). Oxford: Clarendon Press, pp 242–69
Scanlon, T. M. (1995). "Fear of Relativism" in: Virtues and Reasons: Philippa Foot and Moral Theory. R. Hursthouse, G. Lawrence, and W. Quinn (eds.), Oxford: Clarendon Press, pp, 219–46.
Scanlon, T. M. (1998). What We Owe to Each Other, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Wong, D.B.  (2006). Natural Moralities: A Defense of Pluralistic Relativism, New York: Oxford University Press.