صداقت از منظر غزالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان

چکیده

صداقت یکی از فضایل مهم اخلاقی است که هدف این نوشتار تبیین ماهیت و حکم اخلاقی آن از منظر غزالی است. صداقت در کلام غزالی در دو معنای عام و خاص بکار رفته است. صداقت در معنای عام، شامل شش معنا و به تعبیری، شش نوع است: راستگوئی، اخلاص، راسخ بودن در عزم و اراده، وفای به عهد و عزم، تطابق ظاهر و باطن و ایمان واقعی داشتن که به نظر می‌رسد این شش معنا را بتوان به دو معنا بازگرداند: یکی التزام به واقع و حقیقت است و دیگری راسخ بودن در عزم و اراده است. صداقت در معنای خاص، راستگوئی است. غزالی حکم اولی راستگوئی را وجوب و دروغگوئی را حرمت ذکر می‌کند، ولی در شرایطی که از راستگوئی محذوری بزرگتر از محذور دروغگوئی پیش آید، دروغگوئی را جایز می‌شمارد. وی بر اساس عقل و روایات، دروغگوئی را در برخی موارد مانند: نجات جان انسان، دفع ضرر آبرویی و مالی، برای اصلاح بین مردم، در شرایط جنگ و دروغگوئی به زوجه را جایز می‌شمارد. قبح دروغ از نر غزالی اعتباری و به‌خاطر ضررهای ناشی از آن است. وی توریه را راهی برای گریز از دروغ گفتن در شرایط اضطرار بیان می‌کند، ولی گفتنش را در غیرموارد ضروری جایز نمی‌شمارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن منظور، لسان العرب، نشر ادب الحوزه، 1405. 
ابن­سینا. تسع رسائل فى الحکمة و الطبیعیات، قاهره: دارالعرب،‏ چاپ دوم، ‏1326 ق.
ابوالحسن علی بن الحسن السیرجانی، البیاض و السواد، تحقیق و تصحیح محسن پورمختار، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و دانشگاه آزاد برلین، 1390 ش.
اترک، حسین، «ماهیت و حکم اخلاقی توریه»، معرفت اخلاقی، سال اول، شماره چهارم، پاییز 1389، صص 75-94.
__________ ، «چیستی دروغ »، آینۀ معرفت؛ ش ٢٠ ، پاییز ١٣٨٨، صص 145-170.
‌احمد بن فارس بن زکریا، مقاییس اللغة، قم: مرکز النشر، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، انتشارات سخن، 1381.
اهوازی، صلاح الدین، معجم الوسیط المدرسی، بیروت: دار و مکتبة الهلال، بی‌تا.
الجوهری، اسماعیل بن حمار، الصحاح، دارالعلم للملایین، انتشارات امیری، 1368.
حرّ عاملی، وسائل‏الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، چاپ دوم، 1414ق.
الفراهیدی، عبدالرحمن خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ تحقیق الدکتور مهدی المخزومی و الدکتور ابراهیم السامرائی؛ ط ١، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ١۴٠٨ ق/ ١٩٨٨ م.
خمینی، روح الله، المکاسب المحرمه، موسسه اسماعیلیان، 1410ق.
دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، تهران: امیر کبیر، 1377 ش.
الرازی، محمد بن عبدالقادر،  مختار الصحاح، بیروت: مکتبة لبنان، 1986 م.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، الذریعة الی مکارم الشریعة. قاهره: انتشارات دارالسلام، چاپ اول، 2007م.
________________، المفردات فی غریب القرآن. قاهره: دفتر نشر الکتاب، چاپ اول، 1404 ق.
الزبیدی، محمدمرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، المکتبة الحیاة، بیروت: بی‌تا.
شبّر، عبدالله، اخلاق، ترجمه محمدرضا جباران، قم: انتشارات هجرت، 1374 ش.
شیخ انصاری، المکاسب المحرمة، تهران: دهقان، 1376 ش.
شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، تصحیح محمد آخوندی، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، 1365ش.
شیخ مرتضی، المکاسب المحرمه، انتشارات دهقانی، 1376.
الطریحی،‌ فخرالدین، مجمع البحرین، مکتب نشر الثقافة الاسلامیة، چاپ دوم، 1408ق.
عسکری، ابوهلال ، فروق اللغویة، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1412ق.
غزالی، ابوحامد محمد بن محمد، احیاء علوم الدین، تحقیق: احمد عنایة و احمد زهوة، بیروت: دار الکتاب العربی، 2010.
_______________ ، ‌کیمیای سعادت، انتشارات طلوع زرین، چاپ اول، 1361 ش.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. القاموس المحیط، تحقیق: مکتب تحقیق التراث فی مؤسسة الرسالة، الطبعة الثامنة، بیروت: مؤسسة الرسالة. 1426ق. (2005م.).
فیض کاشانی، محسن، الحقایق فی محاسن الاخلاق، تحقیق محسن عقیل، دارالکتب الاسلامی، 2006.
___________ ، محسن، المحجة البیضاء، مکتبه الصدوق، طهران، بی‌تا.
فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر، انتشارات هجرت، 1405.
قزوینی، محمد حسن، کشف الغطاء، قزوین: حوزة علمیة قزوین، 1380 ش.
کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، مؤسسه النشر الاسلامی، تصحیح عبدالحسین غفاری، 1416 ق.
مبارک، زکی. (2012). الأخلاق عند الغزالی، مؤسسه هنداوی.
مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، مؤسسه الوفاء، بیروت، 1404ق
محدث نوری، مستدرک الوسائل، قم: آل البیت، 1408 ق.
محمد پادشاه،آنندراج، فرهنگ جامع فارسی، ناشر: کتابفروشی خیام، چاپ دوم، 1363 ش. 
معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1371.
نراقی احمد، معراج السعادة، تهران: انتشارات دهقان، بی­تا.
نراقی، ‌مهدی، جامع السعادات،‌ انتشارات اسماعیلیان 1379.
نفیسی، علی اکبر. فرهنگ نفیسی، کتابفروشی خیام، چاپ افست مروی، سال نشر: 2535
وهبة الزحیلی. اخلاق المسلم علاقته بالمجتمع. دمشق: دارالفکر المعاصر و بیروت: دارالفکر المعاصر، 2002.