A Study of The Concepts of Thanksgiving and Ingratitude in Islamic Ethics Based on The Holy Quran and The Masnavie Maanavi

Document Type : Review Article

Authors

1 Ph.D. Student at Persian Language and Literature, University of Mohaqiq Ardabili

2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, University of Mohaqiq Ardabili, Ardabil, Iran

Abstract

Gratitude for the blessings of God and avoiding ingratitude are important concepts in Islamic ethics that have diminished today with the prevalence of materialistic lifestyle among the people. According to the moral teachings of the Islamic way of life, gratitude for the blessings of God has a special effect on the spiritual growth and development of man, and in contrast, ingratitude is a disgusting characteristic that causes the fall and destruction of man. In the present study, which has been done in a descriptive-analytical manner, the concept of "thanksgiving" and in contrast "ingratitude" based on Quran, verses as the most important religious text of Muslims and Masnavi maanavi as one of the most important texts of mystical literature are studied to understand Deeper and more complete understanding of these two concepts from a moral perspective. In this regard, the results of the study show that from the perspective of the Qur'an and Masnavi, the most effective factors for gratitude are: constant reminder of God's blessings and enjoyment of God's success and the influential factors in the infidels of blessings: neglect of blessings, weakness of personality and independent view of causes. Also the most important achievements of gratitude are: increasing knowledge and closeness to God, increasing blessings, divine rewards, feeling of peace and growth of other moral virtues.

Keywords

Article Title [Persian]

بررسی تطبیقی شُکر و کفران نعمت در قرآن و مثنوی معنوی (عوامل، نتایج و مراتب)

Authors [Persian]

  • امیر رجبی 1
  • حسین نوین 2
  • شکرالله پورالخلاص 2
1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.
2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.
Abstract [Persian]

شکرگزاری در برابر نعمت‌های الهی و پرهیز از کفران نعمت، از مفاهیم مهم در اخلاق اسلامی است که متأسفانه امروزه با رواج سبک زندگی مادی در بین مردم کم‌رنگ شده است. بر اساس آموزه‌های اخلاقی در سبک زندگی اسلامی، شکرگزاری و قدرشناسی از نعمت‌های خدا، تأثیر ویژه‌ای در رشد و تکامل معنوی انسان دارد و در مقابل آن، ناسپاسی و کفران نعمت از خصوصیات ناپسندی است که منجر به سقوط و تباهی بشر می‌شود. در پژوهش حاضر که به شیوه‌ی توصیفی- تحلیلی انجام شده است، مفهوم «شکر» و در مقابل آن «کفران نعمت» بر اساس آیات قرآن کریم به عنوان مهم‌ترین متن دینی مسلمانان و مثنوی معنوی به عنوان یکی از مهم‌ترین متون ادبیات عرفانی بررسی می‌شود تا در نهایت راهی به سوی فهم عمیق‌‌تر و درک کامل‌‌ترِ این دو مفهوم گشوده شود. در همین راستا نتایج پژوهش نشان می‌دهد که از دیدگاه قرآن و مثنوی، مؤثرترین عوامل شکرگزاری: یادآوری دائمی نعمت‌های خدا و برخورداری از توفیق الهی است و عوامل تأثیرگذار در کفران نعمت: غفلت از نعمت‌ها، ضعف شخصیت و نظر استقلالی به اسباب است. مهم‌ترین نتایج شکرگزاری نیز افزایش معرفت و تقرب به خدا، فزونی نعمت، پاداش الهی، احساس آرامش و رشد سایر فضایل اخلاقی است. همچنین از مراتب شکرگزاری می‌توان به شکرگزاری زبانی، قلبی و عملی، سپاسگزاری از مخلوقات و شکرگزاری در بلایا اشاره نمود.

Keywords [Persian]

  • اخلاق اسلامی
  • مثنوی معنوی
  • کفران نعمت
  • شکر نعمت

References

قرآن کریم.
جعفری، محمدتقی. (1376). ترجمه و تفسیر نهج البلاغه. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی
جعفری، محمدتقی. (1388). تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی جلال‌الدین محمد بلخی. تهران: اسلامی.
خرمشاهی، بهاءالدین؛ مختاری، سیامک. (1392). قرآن و مثنوی. تهران: قطره.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغتنامه. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد. (1375). ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن کریم. ترجمه غلامرضا خسروی حسینی. تهران: مرتضوی.
روحانی، محمود. (1368). فرهنگ آماری کلمات قرآن کریم. مشهد: آستان قدس رضوی.
زمانی، کریم. (1393). شرح جامع مثنوی. تهران: اطلاعات.
شایگان‌مهر، محمد. (1385). «شکر در قرآن کریم». فقه و تاریخ تمدن. شماره 7 و 8، صص 119- 145.
طالقانی، سیدمحمود. (1362). پرتوی از قرآن. تهران: شرکت سهامی انتشار.
طباطبایی، محمدحسین. (1374). تفسیر المیزان. ترجمه محمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. مقدمه محمدجواد بلاغی. تهران: ناصر خسرو.
طیب، عبدالحسین. (1378). اطیب البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات اسلام.
عبدالباقی، محمدفؤاد. (1372). المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم. تهران: انتشارات اسلامی.
عروسی حویزی، عبدعلی بن‌جمعه. (1415ق). تفسیر نورالثقلین. تصحیح هاشم رسولی محلاتی. قم: اسماعیلیان.
فخر رازی، محمدبن عمر. (1420). مفاتیح الغیب. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410ق). العین. به کوشش مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی. قم: انتشارات هجرت.
فرحانی‌زاده، مجید. (1395). «تجلی شکرگزاری در اشعار مولوی». کنفرانس بین المللی ادبیات و زبان شناسی.
فروزانفر، بدیع‌الزمان. (1386). شرح مثنوی شریف. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
قرائتی، محسن. (1383). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
قرشی، سیدعلی اکبر. (1371). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
قمی، شیخ عباس. (بی‌تا). سفینة البحار. بیروت: دارالمرتضی.
کاشانی، کمال‌الدین عبدالرزاق. (1385). شرح منازل السائرین. تحقیق و تعلیق محسن بیدارفر. قم: بیدار.
کلینی، محمدبن یعقوب. (1407ق). الکافی. تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
گوهرین، صادق. (1388). شرح اصطلاحات تصوف. تهران: زوّار.
محمودی، مریم؛ قربانی، حسن. (1393). «ناسپاسی و کفران نعمت از منظر عرفا با تکیه بر آثار عطار، مولوی و حافظ». فصلنامه علمی- پژوهشی زبان و ادب فارسی. سال ششم، شماره 21، صص 175- 191.
مصطفوی، حسن. (1360). التحقیق فی الکلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مصلائی‌پور، عباس؛ تاجیک، الهه. (1393). «حوزة معنایی «شکر» در قرآن کریم». مطالعات قرآن و حدیث. سال8، شماره اول، صص 197-219.
مکارم شیرازی، ناصر. (1378). اخلاق در قرآن. قم: انتشارات امام علی بن ابیطالب.
مکارم شیرازی، ناصر. (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (1383). مثنوی معنوی، براساس نسخه‌ تصحیح شده رینولد نیکلسون. تهران: ققنوس.
نراقی، احمد. (1385). معراج السعادة. قم: طوبای محبت.

Files

History

  • Receive Date: 04 March 2022
  • Revise Date: 02 April 2022
  • Accept Date: 01 May 2022

Share

How to cite

Statistics